Σπήλαιο Αγίου Γάλακτος

Το Σπήλαιο του Αγίου Γάλακτος βρίσκεται στην Χίο. Είναι ένα από τα δύο επισκέψιμα σπήλαια του νησιού. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για ένα, αλλά για τρία επάλληλα σπήλαια, που επικοινωνούν με καρστικούς αγωγούς, από τα οποία το κατώτερο και μεγαλύτερο έχει αξιοποιηθεί τουριστικά και είναι ανοικτό για το κοινό.

Τι λέει ο θρύλος

Ο θρύλος λέει ότι κάποιος Βασιλιάς του Βυζαντίου εξόρισε τη λεπρή κόρη στη Βόρειο-Δυτική Χίο. Η άρρωστη έφτασε σε μια σπηλιά όπου βρήκε καταφύγιο και μια μαυροφόρα η οποία ανέλαβε τη φροντίδα της. Μετά από τρία χρόνια ο Βασιλιάς μετάνιωσε για την πράξη του και έστειλε καράβι να τη φέρει πίσω όπως κι αν είναι. Οι απεσταλμένοι του Βασιλιά τη βρήκαν θεραπευμένη με φάρμακο το νερό που έσταζε από τη σπηλιά.

Ο Βασιλιάς τότε διάλεξε μια τοποθεσία κοντά στο χωριό για να χτίσει την εκκλησιά που έταξε. Οι εργάτες όμως έβρισκαν κάθε πρωί τα εργαλεία τους έξω από τη σπηλιά. Έτσι η εκκλησία χτίστηκε έξω από αυτήν γιατί θεωρήθηκε θέλημα Θεού και η περιοχή πήρε το συμβολικό όνομα “Αγιο Γάλας”. Το ίδιο όνομα με τον καιρό πήρε και το χωριό που πριν ονομαζόταν “Άγιος Θαλελαίος”.

Μορφολογικά, είναι ένας επιμήκης διάδρομος συνολικού μήκους 220μ. που σχηματίζει μαιάνδρους ενώ τοπικά διευρύνεται δημιουργώντας ευρύχωρες αίθουσες και δαιδαλώδη σύνολα θαλάμων. Η υγρασία και η σταγονορροή είναι έντονες αλλά η θερμοκρασία μεταβάλλεται. Τον Απρίλιο μετρήθηκε στους 12,5ο C το Μάιο στους 14,5ο C ενώ το Σεπτέμβριο στους 17,5ο C.

Στο εσωτερικό του σπηλαίου υπάρχει περιορισμένης έκτασης αλλά εντυπωσιακός λιθωματικός διάκοσμος. Σύμφωνα με τη σπηλαιολόγο Άννα Πετρόχειλου που εξερεύνησε ένα μεγάλο μέρος του σπηλαίου, το Άγιο Γάλας θεωρείται ένα από τα σπανιότερα σπήλαια του είδους του για τις οροφές του, για τον ιδιότυπο σταλακτιτικό διάκοσμο και τις γέφυρες που σχηματίστηκαν, καθώς το στροβίλισμα του νερού τρυπούσε τον συμπαγή ασβεστόλιθο.

Στο συγκεκριμένο σπήλαιο εντοπίστηκαν προϊστορικά ευρήματα ήδη από το 1887, καθιστώντας έτσι το Άγιο Γάλας μία από τις πρώτες προϊστορικές θέσεις που καταγράφηκαν στον ελλαδικό χώρο. Περίπου πενήντα χρόνια αργότερα, το 1938, πραγματοποιήθηκε η πρώτη ανασκαφική έρευνα στο κατώτερο και το μεσαίο σπήλαιο από την Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή, ενώ το 2002 η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας πραγματοποίησε δοκιμαστικές τομές και το 2004 σωστική ανασκαφική έρευνα στο κατώτερο σπήλαιο, στο πλαίσιο των εργασιών αξιοποίησής.

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα της Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής περιόδου, αλλά και μεταγενέστερων χρόνων, τα οποία φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χίου. Μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνονται χρηστικά πήλινα αγγεία, κυρίως φιάλες και πιθοειδή, λίθινα εργαλεία (μυλόλιθοι, τριπτήρες, αξίνες, σμίλες, πελέκεις, λεπίδες από οψιανό και πυριτόλιθο), οστέινα εργαλεία (οπείς, βελόνες), πήλινα και λίθινα ειδώλια, καθώς και κοσμήματα από λίθο, οστά ή κοχύλια. Άφθονα είναι, επίσης, τα διατροφικά κατάλοιπα, κυρίως οστά ζώων, ψαριών και κοχύλια. Τα οστά των ζώων ανήκουν τόσο σε εξημερωμένα είδη (αιγοπρόβατα), όσο και σε θηράματα. Αξιοσημείωτη είναι η ανεύρεση οστών από αρκούδες, λεοπαρδάλεις, αγριόχοιρους και ζαρκάδια, ζώα που έχουν εξαφανιστεί πλέον από το νησί.

Τα ευρήματα που εντοπίστηκαν στο κατώτερο σπήλαιο προέρχονται από το μικρότερο σπήλαιο από πάνω του, το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί ως χώρος κατοικίας κατά την αρχαιότητα. Οι αποθέσεις του σπηλαίου, μαζί με τα περιεχόμενα αρχαιολογικά κατάλοιπα, διέρρευσαν μέσω ενός ανοίγματος στο δάπεδό του, που λειτούργησε ως χοάνη, σχηματίζοντας στο υποκείμενο σπήλαιο ένα μεγάλο κώνο επιχώσεων, η κορυφή του οποίου σταδιακά έφτασε ως την οροφή και απέκλεισε το άνοιγμα. Αρχαιολογικά κατάλοιπα έχουν, επίσης, εντοπιστεί και στο ανώτερο σπήλαιο.